Engelli bireylerin sosyal yaşamları zorluklarla geçer. Bazı küçük sorunlar dahi aşılamaz engeller haline dönüşebilir. Örnek vermek gerekirse, günlük yaşamda tekerlekli sandalye kullanan engelli bir birey evinden sokağa çıkabilmek için bile birçok engeli aşmak zorunda kalır. Ev içindeki eşikler, asansöre binerken yaşanan tehlikeler, apartman kapısını açıp dışarı çıkarken yaşanan zorluklar, roket fırlatma rampası gibi yapılmış engelli rampaları akla gelen sorunlardan sadece birkaç tanesidir. Tekerlekli sandalyeyle evden dışarı çıkabilmek için bile akla gelmeyen sayısız engel vardır. Yaşayan bilir. Günlük hayatın içinde bile bu kadar zorluk varken yatağa bağımlı hastaların veya engelli bireylerin deprem gibi bir doğal afet karşısında yaşayabileceği sorunları hayal etmek dahi güçtür. Bir deprem ülkesi olan Türkiye’de herkesin bu konuda bilinçli olması gerektiği gibi engelli bireylerin ve ailelerinin de bilinçli olması gerekir. Engelli bireyler depreme nasıl hazırlanmalıdır? Deprem bu bireylerin ve ailelerinin yaşamını nasıl etkiler?
Deprem Öncesi Yapılması Gerekenler Nelerdir?
Engelli bireylerin depremle ilgili alması gereken önlemler vardır. Bu önlemler bazı engelli bireyler için ortakken bazıları için fiziksel ve zihinsel rahatsızlıklarına göre değişkenlik gösterir.
Tüm Engelli Bireyler İçin Alınabilecek Ortak Önlemler Nelerdir?
Destek Ağı
Engelli kişilerin deprem anında veya sonrasında yardım alabileceği kişilerin listesi yapılmalıdır. Bunlar çoğunlukla aile bireyleri olmakla birlikte, komşular, muhtar, resmi görevliler, afet gönüllüleri ve benzeri kişilerdir. Afet durumunda iletişime geçilebilecek bu kişiler daha önce engelli bireyle tanışmadıysa tanıştırılmalıdır. Böylece engelli bireyin zihinsel ve fiziksel durumundan haberdar olurlar, acil durumda nasıl müdahale edebileceklerini ve iletişim kurabileceklerini önceden planlayabilirler.
Engelli birey yatağa bağımlı bir hastaysa bulunduğu binadan tahliye yolu ve yöntemi belirlenmelidir. Deprem sonrasında yaşanabilecek kaosu önlemek için mümkünse önceden tatbikat yapılmalıdır. Destek ağı listesindeki kişiler tahliye planıyla ilgili önceden bilgilendirilmelidir. Tahliye esnasında kullanılacak araç gereçlerin yerleri belirlenerek ilgili kişilere bildirilmelidir. Yapılan planlar veya araç gereçlerin yerleri değiştirildiğinde destek ağına raporlanmalıdır.
Afet öncesi ve sonrası iletişim süreçleri için Whatsapp grupları kurulabilir. Böylece iletişim yazılı ve anlık olarak sağlanabilir. Engelli birey cep telefonu kullanabiliyorsa, internet olmadan da çalışan ve daha önceden kaydedilen numaralara bilgi gönderebilen uygulamalar telefona kurulabilir.
Acil Durum Çantası
Engelli bireye özel olarak, deprem sonrasında ihtiyaç duyulabilecek eşyaların bulunduğu acil durum çantası hazırlanmalıdır. Bu çanta, bireyin kolaylıkla ulaşabileceği bir yerde tutulmalıdır. Engelli bireyin zihinsel durumu yeterliyse çantanın nerede olduğu, amacı ve içeriği kendisine anlatılmalıdır. Acil durum çantasında, ilk yardım malzemeleri, yerini belli etmek için kullanılabilecek bir düdük, birkaç gün yetecek kadar su ve gıda, destek ağı listesi, kimlik kartı fotokopisi, hastalıklar ve ilaçlarla ilgili rapor fotokopileri, bireyi tanıtan ve rahatsızlıklarını anlatan bir yazı, sürekli kullandığı ilaçlar ve diğer deprem çantası demirbaşları bulunmalıdır. Bu çanta olabildiğince küçük boyutlu ve kolay taşınabilir olmalıdır. Eğer engelli bireyin fiziksel durumu yeterliyse çanta onun taşıyabileceği ve muhafaza edebileceği ölçülerde olmalıdır.
Yapısal Riskler
Türkiye, uzmanlar tarafından bir deprem ülkesi olarak nitelendirilmektedir. Nüfusun %95’inin yüksek deprem riski taşıyan bölgelerde bulunduğu belirlenmiştir. Son yıllarda depremle ilgili ulusal düzeyde birçok çalışma yapılmıştır. Yeni yapılan binaların depreme dayanıklı olması için yönetmelikler oluşturulmuştur. Eski binalar da bu yönetmeliklere uygun şekilde denetlenmeli ve gerekiyorsa güçlendirilmelidir.
Deprem durumunda yaşanan can kayıplarının çoğu deprem yönetmeliklerine göre inşa edilmemiş binalardan kaynaklanır. Temeli sorunlu veya maliyeti azaltmak için eksik malzeme kullanılmış sağlam olmayan binalar daha önce yaşadığımız depremlerde çok kişinin canına mal olmuştur.
Deprem güvenliği için alabileceğimiz en ciddi önlem, yaşadığımız binanın deprem yönetmeliğine uygun olup olmadığı konusunda kamu kurumlarına başvurarak denetleme talep etmektir. Denetleme sonucunda binanın yönetmeliğe uygun olmadığı tespit edilirse güçlendirme çalışmalarını en kısa sürede yaptırmak gerekir.
Depremden sonraki tahliye işlemini kolaylaştırmak için kapılar, merdivenler ve koridorlar, engelli bireyin ve kullanmak zorunda olduğu araç gereçlerin kolayca geçebileceği şekilde düzenlenmelidir. Bu düzenlemelerin de deprem yönetmeliklerine ve kişisel güvenliğe uygun olması gerekir. Engelli birey binayı tek başına terk edemeyecek durumdaysa ona yardımcı olacak kişilerin de güvenliği sağlanmalıdır.
Yapısal Olmayan Riskler
1999 yılında, Kocaeli depremindeki tüm yaralanmaların yarısı ve can kayıplarının %3’ü yapısal olmayan unsurlardan kaynaklanmıştır. Günümüzde, yapısal olmayan riskler için yürürlükte olan herhangi bir yönetmelik yoktur. Ortalama seviyede bir binanın yapısal maliyeti toplam maliyetinin yaklaşık %10’u ile 13’ü arasında iken, yapısal olmayan maliyeti toplam maliyetinin yaklaşık %87’si ile %90’ı arasındadır. Yapısal olmayan bölümlerin maliyeti yapısal olanlara göre çok daha fazladır. Bu durum göz önünde bulundurulduğunda yapısal olmayan risklerin azaltılması için standartların ve yönetmeliklerin oluşturulması gerektiği ortaya çıkmaktadır.
Depremden korunmak için ev içerisinde bazı önlemler alınmalıdır. Bu önlemler yapısal olmayan risklerin azaltılmasını sağlar. Örneğin, camların patlama riskine karşı yataklar büyük pencerelerden uzakta konumlandırılmalıdır. Oda, deprem için korunaklı hale getirilmelidir. Engelli bireylerin kullandığı koltuklar ve yataklar yere, devrilme riski olan kitaplık gibi mobilyalar duvara, avize ve lambalar tavana sabitlenmelidir. Teknolojik aletlerin ve mutfak eşyalarının altına kaymayı önleyici örtüler serilmelidir. Engelli bireylerin kullandığı tıbbi cihazlar bulunduğu yere sabitlenmeli ve hareket etmemesi sağlanmalıdır. Bu sayede, deprem anında cihazların yere düşüp bozulma riski ortadan kaldırılır. Çok büyük bir deprem olmasa dahi cihazların yere düşüp bozulması hastaların ve refakatçilerinin çok zor anlar yaşamasına neden olabilir.
Yangın Riski
Depremden sonra doğal gaz, tüp, elektrik ve çeşitli başka sebeplerin yol açtığı yangınların çıkma olasılığı yüksektir. Bunun için basit önlemler alınabilir. Bina ve daire içerisine duman dedektörü kurulabilir. Engelli bireyin yakınında yangın söndürme tüpleri bulundurulabilir. Elektrikli cihazlar farklı prizlere bağlanarak prizlerin ve kabloların aşırı ısınması engellenebilir.
İlk Yardım
İlk yardımda amaç, sağlık ekipleri gelene kadar hastanın hayati fonksiyonlarını devam ettirebilmesini sağlamaktır. İlk yardım eğitimi her an gerekli olabilir. Engelli bireyin fiziksel ve zihinsel durumu uygunsa ilk yardım eğitimini aile bireyleriyle birlikte almasında fayda vardır. Böylece ilk yardım uygulayacak kişilerin ne yapacağını önceden bilir. Eğer şartlar uygunsa kendisine yapılan ilk yardıma destek sağlayabilir.
Afet durumunda engelli bireylere verilecek desteğin kesintisiz sağlanabilmesi için aile bireyleri, önce kendilerinin daha sonra engelli bireylerin güvenliğini sağlamalıdır.
Tatbikat
Afet anında panik yaşamamak için depremden korunma yöntemleri ve kaçış noktaları önceden belirlenmeli, kaçış planı yapılmalıdır. Hayat üçgeni nasıl ve nerede oluşturulacak, engelli bireye kim veya kimler destek olacak, bina dışına nereden çıkılacak, acil durum çantasını kim taşıyacak, destek ağına nasıl bilgi verilecek? Buna benzer sorular kağıda yazılarak kaçış planı oluşturulabilir.
Kaçış planına sadık kalmaya çalışarak tatbikat yapılmalıdır. Böylece planın eksikleri belirlenebilir ve uygulanabilirliği test edilebilir. Tatbikatlar gece ve gündüz olacak şekilde yapılmalıdır. Ayrıca engelli bireyin yanında birilerinin olduğu veya olmadığı koşullar gözetilerek de tatbikatlar yapılmalıdır. Tatbikatlar, farklı senaryolarda ne kadar çok yapılırsa afet esnasında yaşanabilecek panik o kadar azalır.
Yerel Afet Gönüllüleri
Afet sonrasında yakın çevre tarafından bilinçli yapılan müdahaleler enkaz altındaki kişinin hayatta kalma şansını daha da arttırmaktadır. Ancak bilinçsizce yapılan müdahaleler çoğu zaman hayati risk oluşturmaktadır. Yerel afet gönüllüleri, acil durumda nasıl müdahale edileceğinin eğitimini almış kişilerdir. Engelli bireyler ve aileleri bu gönüllülerle önceden tanışmalı ve afet öncesi planları birlikte oluşturmalıdır.
Engel Çeşidine Göre Uygulamalar ve Alınabilecek Önlemler Nelerdir?
Bedensel Engelliler
Bedensel engelli birey, deprem esnasında kendisini koruyup koruyamayacağını görmek için hem tek başına hem de yanında biri varken tatbikatlar yapmalıdır. Engelli bireyin deprem esnasında nerede duracağı tatbikatlar sayesinde belirlenebilir. Eğer durması gereken yerden uzaktaysa bulunduğu yerdeki koşullara ve bedensel engelin durumuna göre en uygun şekilde pozisyon almalıdır.
Depreme tekerlekli sandalye üzerinde yakalanan bir birey sarsıntı sırasında kendini yere atmamalı, olabildiğince tekerlekli sandalye üzerinde kalmaya çalışmalıdır. Çünkü, tekerlekli sandalye üzerindeyken hareket kabiliyeti daha fazla olur. Deprem esnasında, saniyeler içinde karar vererek, en korunaklı yere gidilmeli ve tekerlekli sandalyenin tekerlekleri frenlerle sabitlenmelidir. Eğer mümkünse sabit bir mobilyadan destek alınmalıdır. Ayrıca, baş ve boyun kollar vasıtasıyla korunmalıdır. Depreme uykuda yakalanma riskine karşı protez ve diğer kullanılan cihazlar yakınlarda bir yere konulmalıdır.
Zihinsel Engelliler
Zihinsel engelli bireylerden bazıları deprem esnasında kendilerini koruyabilecek durumdayken bazıları koruyamayacak durumdadır. Her iki durum için de sarsıntı sırasında bireyin alacağı pozisyon öğretilmelidir. Unutulmaması için sıkça tatbikat yapılmalıdır.
Kendini ifade edemeyecek durumda olan bireylerin deprem sonrasında kaybolması ve yakınlarına ulaşılamaması olasıdır. Bu nedenle engelli bireylerin boyunlarına veya bileklerine hastalık detayları ve yakınlarının iletişim bilgileri olan bir künye takılmalıdır.
Görme Engelliler
Görme engelli bireylerin dokunduğunda nerede olduğunu anlayacağı işaretler evin belli bölümlerine yerleştirilmelidir. Bireyin daha önceden belirlenen hayat üçgeni noktasına saniyeler içinde ulaşabileceği şekilde işaretler oluşturulmalıdır ve bununla ilgili tatbikatlar yapılmalıdır. Birey, daha önce bilmediği bir yerdeyse veya birkaç saniyede güvenli bir alana geçemeyecek konumdaysa, bulunduğu yerde tutunabileceği sağlam bir eşyanın yanında boynunu ve başını koruyarak hayat üçgeni oluşturmaya çalışmalıdır.
Okul veya alışveriş merkezi gibi kalabalık ortamlarda depreme yakalanan görme engelli bireyler ortamdaki sesleri dikkate almalıdır. Deprem anında veya tahliye sırasında diğer kişilerle el ele tutuşarak hareket etmelidir. Çevresindeki insanlardan sesli şekilde yardım istemeli ve kendisine sürekli sesli komut vermelerini istemelidir. Çünkü çoğu insan görme engelli birine deprem anında nasıl yardım edeceğini bilmez. Bu nedenle engelli bireyin, kendisine nasıl yardım edilebileceğini diğer insanlara söylemesi gerekir.
Tek başına depreme yakalanan görme engelli bir birey çevresinde olan biteni yalnızca seslerden anlayacaktır. Bir camın kırıldığını, bir dolabın veya eşyanın düştüğünü, bir duvarın çatladığını ancak sesleri dinleyerek tespit edebilir. Sesleri çok iyi dinleyip ona göre hareket etmeli ve kendini korumaya çalışmalıdır.
İşitme Engelliler
İşitme engelli birey korunma ve tahliye işlemlerini diğerlerine nazaran daha kolay yapabilir. Sarsıntı sırasında veya sonrasında diğer kişilerle iletişime geçebilmek için gerekli olan cihazları yanında bulundurmalıdır. Deprem anında veya tahliye esnasında verilen talimatları duyamayacakları için diğer insanların hareketlerini izleyerek karar vermelidir. Kendisine verilen sesli komutları duyamayacakları için diğer insanlar ne yapıyorsa bulunduğu koşula en uygun şekilde kendisini korumaya çalışmalıdır.
Deprem Anında Yapılması Gerekenler Nelerdir?
Deprem anı en soğukkanlı insanlar için bile her zaman panik durumu oluşturur. Bu paniğin sebebi hayatta kalma içgüdüsüdür. Korku ve panik çok şiddetli depremlerde hayatta kalma şansını azaltır.
Deprem anında yapılacak her şey çoğu insan tarafından bilinir. Deprem çantası gibi belli başlı önlemler daha önceden alınmıştır. Buna rağmen en bilinçli insan bile kısa da olsa şok durumu yaşar. Kişi evdeyse aklına ilk gelen şey kaçmak olur ki bu, yapılan yanlışların en başında gelir. Çünkü apartmanlarda deprem anında ilk yıkılan yerler asansör boşlukları, merdivenler ve balkonlardır. Deprem sırasında; balkona çıkılmamalı, alt katlarda olunsa bile pencereden atlanmamalı, asansör ve merdiven kullanılmamalıdır.
Depremde hayatta kalabilmek için en gerekli şey panik durumuyla başa çıkabilmektir. Kişi sakinliğini korumalı, çevresini hızla incelemeli ve kendini korumanın bir yolunu bulmalıdır. Sakin kaldıkça daha doğru kararlar verilebilir. Aynı koşullar engelli bireylerin aileleri ve zihinsel engeli olmayan bireyler için de geçerlidir. Deprem için ne kadar çok tatbikat yapılırsa panik oranı o kadar azalacaktır. Deprem esnasında sağa sola koşmak yerine hemen güvenli bir alana geçip baş ve boyun bölgesi korunmalıdır. Sarsıntının kısa sürede biteceği unutulmamalıdır. Geçmişe bakıldığında binalara herhangi bir zarar vermeyen depremlerde bile sağa sola kaçışmalar ve panik nedeniyle can kayıpları yaşanmıştır.
Engelli bireye ait bir rehber köpek varsa deprem esnasında köpek sahibine oldukça yakın tutulmalıdır. Köpeğin de korkacağı ve olup bitenden tedirgin olacağı unutulmamalıdır. Kaçmaya çalışırken çekiştirmemesi, kendisini ve sahibini tehlikeye atmaması için güven veren ses tonuyla komut verilmelidir. “Otur, bekle” gibi komutlarla sakin kalması sağlanmalıdır.
Engelli birey depreme tek başına yakalanırsa daha önceden planlanan ve tatbikatlarda uygulanan şekilde hareket etmelidir. Eğer yapabiliyorsa, acil durum çantasını da alarak, en çabuk şekilde güvenli bir yere geçmelidir. Çok yüksek olmayan beyaz eşyaların, duvara monte edilmiş mobilyaların veya sağlam masaların yanına geçerek cenin pozisyonunu almalı, baş ve boyun kısmını koruyarak depremin bitmesini beklemelidir. Sarsıntı durduktan sonra, eğer enkaz altında değilse, hemen bulunduğu ortamı kendisini ve diğer insanları tehlikeye atmadan terk etmelidir. Kullandığı tıbbi cihazlar varsa bunların bağlantılarının kopmadığından emin olmalıdır. Cihazların bağlantısı koptuysa en yakındaki kişiden destek almaya çalışmalıdır.
Deprem sonrasında artçı sarsıntılar devam edecektir. Bu nedenle binalardan uzak durulmalı, varsa afet toplanma alanı yoksa en yakın parka gidilmelidir. Engelli bireyler, eğer yapabiliyorlarsa, çevresindeki insanları kendilerine nasıl yardım edebilecekleri konusunda bilgilendirmelidir. Bina dışına çıkabilmiş ve güvenli bir alana ulaşabilmiş bir engelli birey için destek ağı listesindeki kişilerle iletişime geçilmesi ve yardım istenmesi en öncelikli yapılması gereken işlemlerden biridir.
Enkaz Altındaysanız Ne Yapmalısınız?
İlk başta bağırmayın. Sesinizi yormayın. Yardım hemen gelmeyecektir. İlerleyen zamanda yardıma gelecek kişilerle iletişim kurmanız gerektiğinde sesinizi kullanırsınız.
Rahat nefes alabiliyor olduğunuzdan emin olun. Ağzınızı, toz girmemesi için elinizle, mendille veya kıyafetle kapatın. Enkaz altında nefes alabileceğiniz bir boşluk bulmaya veya oluşturmaya çalışın.
Nasıl bir koşulda olduğunuzu, enkaz altında ne kadar sıkıştığınızı tespit etmeye çalışın. Küçük hareketlerle ne kadar hareket edebildiğinizi anlamaya çalışın. Kendinizi aşırı yormayın. Acele etmeyin. Çok hareket ederek toz çıkarmayın.
Vücudunuzda kan kaybı veya kırık var mı anlamaya çalışın. Eğer varsa yapabildiğiniz kadar müdahale etmeye çalışın.
Hareket edebiliyorsanız, acele etmeden bulunduğunuz yerden çıkmaya çalışın.
Gaz kaçaklarına karşı çakmak veya kibrit yakmayın.
Kullandığınız tıbbi cihazlar veya ilaçlar yanınızdaysa onları da korumaya çalışın. Enkaz altındayken veya kurtulduğunuzda ihtiyacınız olabilir.
Dışarıdaki sesler azaldığında düdük çalın yoksa bağırarak yerinizi belli edin. Çok fazla bağırıp kendinizi yormayın. Sadece yardıma gelenlerle karşılıklı iletişim için gerektiği kadar bağırın. Bunları yapamıyorsanız demir veya beton parçasına bir nesneyle vurmayı deneyin. Bağırma ve konuşma haricinde bir şekilde sürekli ses çıkarmaya devam edin.
Enkaz altındayken yanınızda biri varsa onunla iletişimde kalarak ortaklaşa hareket etmeye çalışın. Her zaman öncelikle kendi güvenliğinizi sağlayarak birbirinize yardım edin. Bu durum size ve ona psikolojik olarak güç verecektir.
Acil durum çantanız yanınızdaysa içindeki suyu ve gıdayı tek seferde tüketmeyin. Yardım gelene kadar enkaz altında ne kadar süre kalacağınızı bilemezsiniz. Bu nedenle yanınızda bulunan suyu ve gıdayı hemen tüketmemeniz gerekir.
Cep telefonunuz yanınızdaysa en güvendiğiniz kişilerle iletişime geçmeye çalışın. İnternet olmadığında da çalışan ve yerinizi daha önceden kaydettiğiniz numaralara gönderen uygulamaları kullanabilirsiniz. Eğer kimseyle iletişim kuramıyorsanız bataryası bitmesin diye telefonu kapalı halde muhafaza edin. Bir süre sonra şebeke sorunları çözülebilir ve tekrar iletişim kurmayı deneyebilirsiniz.
Yorumlar
Müşerref Özdaş on 17 Şubat 2020 at 16:20 (Edit)
Depreme karşı önlemler ya da deprem sırasında yapılabilecekler ile ilgili yazı ve bilgilendirmeler genellikle hiçbir engeli olmayan insanları hedefler. Bu yazıda engelliler de düşünülmüş. Engelli değilim ama onların da sıkça düşünülmesi ve empati kurulması gerektiğine inanıyorum. Özenle hazırlanmış yazınızı okudum, bilgilerimi yeniledim, bu tip durumlarda kendim hariç başkaları için ne yapabileceğim hakkında fikrim oldu, teşekkürler.
Cevapla
İrem AKKAYA
İrem AKKAYA on 18 Şubat 2020 at 17:52 (Edit)
Müşerref Özdaş, merhaba. İlginiz için teşekkür ederiz.
Cevapla
Tuna hnm
Tuna hnm on 1 Temmuz 2020 at 17:55 (Edit)
Paylasimlariniz cok guzel, idrar kacirma problemi olan kadinlar icin portatif wc uzerinde calisilmasini istiyorum,beyler icin prezervatif seklinde sonda icat etmisler,yururken bile cok rahatlar, benzer birsey kadinlara da bulunmali.
Cevapla
İrem AKKAYA
İrem AKKAYA on 2 Temmuz 2020 at 16:59 (Edit)
Tuna, merhaba. Kadınlar için hem ayakta hem de oturularak kullanılan idrar drenaj setleri mevcuttur. Vücutta herhangi bir kesiğe ihtiyaç olmadan rahat bir şekilde kullanılır. İdrar torbası mevcuttur. Bunun dışında idrar kaçırma için problemi için yıkanabilir pvc külot kullanabilirsiniz. Ürünler için bu sayfadan bizimle iletişime geçebilirsiniz. İletişim - Sesan
Cevapla
destinyfabes
destinyfabes on 1 Aralık 2020 at 10:09 (Edit)
Çok güzel bilgilendirici bir yazı olmuş, emeğinize sağlık.
Cevapla
İrem AKKAYA
İrem AKKAYA on 2 Aralık 2020 at 10:16 (Edit)
Merhaba, ilginiz ve desteğiniz için çok teşekkür ederiz. Soru ve ihtiyaçlarınızda bize her zaman ulaşabilirsiniz.