Yara bakımı hastanelerde ayrı bir birimde ele alınır ve oldukça ciddi bir konudur. Yaraların tedavisi yara bakım hemşireleri tarafından takip edilir. Hemşirelerin bu konuda özel eğitim almış olması gerekir. Bası yaraları cilde uygulanan basınca bağlı olarak vücudun çeşitli yerlerinde ortaya çıkabilir. Bu yaralar genellikle tekerlekli sandalyeye veya yatağa bağımlı hastalarda sıkça görülür. Bası, hastanın sürekli aynı pozisyonda durmasına bağlı olarak vücudun belli bir noktasına uygulanan basınçtır. Bu basınç vücutta kızarıklığa neden olur. Deride gözüken en küçük kızarıklık bile yaranın başlangıç belirtisidir. Bası yaraları (dekübit ülseri), halk arasında bilinen adıyla yatak yaraları, 4 evreden oluşmaktadır. Henüz ilk evredeyken müdahale edilmesi tedavi sürecini kolaylaştırır. İleri evrelerde ise sürekli bakım gerektirebilir. Bası yarasının oluşmasını önlemek, oluştuktan sonra iyileştirmeye çalışmaktan daha kolaydır ve daha az maliyetlidir. Sadece bası yaralarının değil diyabet veya varis nedenli yaraların ve akut yaraların üzerinde de hassasiyetle durulması gerekir. Her çeşit yaranın korunma ve tedavi süreci farklı olabilir. Modern yara bakım ürünleri, tedavinin hızlanması için yaranın çevresinde nemli ve hijyenik bir ortam oluşturulmasını sağlar. Yaranın durumuna göre örtü, köpük, film, krem, jel ve solüsyon gibi birçok bakım ürünü mevcuttur. Ayrıca bakım sürecinde kullanılan tıbbi cihazlar da vardır.
Yara Nedir?
En basit haliyle, doku bütünlüğünün bozulması yara olarak tanımlanabilir. Bir yandan da doku bütünlüğünün bozulduktan sonraki iyileşme sürecinde oluşan yenilenme durumudur. Yaralanmaya yol açan çeşitli faktörler vardır. Kesici veya delici aletler nedeniyle fiziksel yaralar oluşabilir. Bunun dışında aşırı sıcak, aşırı soğuk veya kimyasal maddeler nedeniyle de yaralar oluşabilir. Belli bir seviyenin üzerindeki radyasyon da cilt üzerinde yanığa benzer yaralar oluşturabilir. Sürtünme veya baskı gibi unsurlar belli bir şiddetin veya sürenin üzerinde uygulanırsa yaraların açılmasına neden olabilir. Bu durum deri hücrelerine ulaşan kanın düzensizliği nedeniyle oluşur.
Yara Çeşitleri Nelerdir?
Yaralar genel olarak üç farklı tipte incelenebilir. Birincisi erozyon yaralardır. Yüzeyseldir, dermise geçmez ve iz bırakmaz. İkincisi fissür denilen ve dikey çatlaklar şeklinde oluşan yaralardır. Erozyon yara tipine göre daha derine etki eder. Üçüncüsü ise ülser adı verilen derin yaralardır. Dermise geçer. Bunlar kroniktir ve tekrar edebilir. Tedavisi oldukça zor ve masraflıdır. İyileştikten sonra genellikle izi kalır.
Açık ve kapalı olma durumuna göre 2 farklı yara tipi vardır. Açık olanlarda deri bütünlüğü bozulduğu için yara hava ile sürekli temas halindedir. Gereken bakım yapılmazsa enfeksiyon riski oluşur. Bu nedenle iyileşme süresi uzayabilir ve yara derinleşebilir. Kapalı olanlarda ise cilt üzerinde bir deformasyon olmasa da cilt altındaki dokularda ezilme, burkulma veya kanama görülebilir. Oluşan travma sonucunda zarar gören damarlardan çıkan kan, doku boşluklarına dolabilir.
Oluşma şekline göre değerlendirmek gerekirse 6 tip yara mevcuttur:
- Ezik yara (kontüzyon)
- Kesik yara (insizyon)
- Sıyrık yara (abrazyon)
- Delici yara (penetrasyon)
- Parçalı yara
- Basıya bağlı yara
Yaranın hızlı iyileşebilmesi için hem dengelenmiş neme sahip bir ortam hem de yaranın rahatça oksijenlenebilmesi gerekir. Yaraya neden olan unsurlar ortamdan yok edilmelidir. Yara bölgesindeki hücreler için uygun ortam oluşturulursa iyileşme hızla gerçekleşebilir.
Modern Yara Bakım Ürünleri Nelerdir?
Bakım süreci bazı durumlarda çok kolay ve kısa süreli olabilmektedir. Bu durum genellikle yüzeysel yaralar ve ciltteki kızarıklıklar söz konusu olduğunda geçerlidir. Yara derinse, doku kaybı ve enfeksiyon varsa iyileşme hem uzun sürebilir hem de masraflı hale gelebilir. Özellikle yaşlı hastalarda doku yenilenmesi daha yavaş olduğu için iyileşme de o denli yavaş olmaktadır. Yaraların tedavisinde kullanılan birçok ürün vardır. Bu ürünlerin kullanımı, yaranın boyutu, kokusu, derinliği ve iltihaplı olup olmamasına göre değişir.
Modern yara bakım ürünleri, yara üzerinde ve çevresinde nemli bir ortam oluşmasını ve o bölgede yeni hücrelerin gelişmesini sağlar. Ürünler, hücrelerin yenilenmesine olanak sağlamak amacıyla oksijen sirkülasyonuna izin verir. Böylece yaranın iyileşme süresi hızlanır ve etkin bir tedavi sağlanır. Çoğu ürün, kullanım esnasında herhangi bir ek ilaç katkısına gerek kalmayacak şekilde üretilmektedir.
Yara bakım ürünlerinin birçok çeşidi bulunmaktadır. Ürün kullanımları yara bakım uzmanına danışılarak yapılmalıdır. Her yara için uygulanacak tedavi farklılık gösterebilir. Hastanın mevcut sağlık durumu ve vücudundaki yaralar çok iyi bir şekilde tahlil edilmeli ve uygun ürünler kullanılarak tedavi süreci planlanmalıdır.
Yara bakımı zaman, sabır ve dikkat gösterilmesi gereken bir konudur. Hastanın yarasını görmeden ürün önermek ve uygulamak kesinlikle uygun değildir. Uzman hekim, uzman hemşire veya konu ile ilgili eğitim almış bir sağlık profesyoneli ürün tespitinde rol oynayabilir.
Materyale Göre Modern Yara Bakım Ürünleri Nelerdir?
- Hidrokolloidler
- Aljinat örtüler
- Hidrojeller
Hidrokolloidler yüksek miktarda su bağlayabilen moleküllerdir. Hidrokolloid içeren bakım ürünleri yarayı kurutmak ve korumak için kullanılır. Yara eksudası ile temas ettiğinde emici jel oluşturan kimyasal maddeler içerir. En yaygın kullanılan kimyasallar jelatin, pektin ve karboksimetil selülozdur. Yaranın etkili bir şekilde iyileşmesini sağlar.
Hidrokolloid içeren bakım ürünleri gibi aljinat örtüler de aynı şekilde yüksek ölçüde emicidir. Yara eksudasını kurutarak iyileşmeyi hızlandırır. Hidrojel adı verilen yara jelleri ise, nemlendirici ve emici özelliktedir. Nemli ve kuru yaralarda kullanılabilir. Yara yüzeyine uygulandığında nem sağlayarak yaranın iyileşmesi için gerekli ortamı oluşturur.
Şekline Göre Modern Yara Bakım Ürünleri Nelerdir?
- Köpükler
- Kremler
- Şeffaf filmler
Yara bakım örtüleri yaraya göre farklı formlarda ve özelliklerde üretilmektedir. Örtüler, yumuşak ve yapışkandır. Genellikle nemli olarak tabir edilen yaralarda kullanılır. Sıvıyı emerek içine hapseder. Enfeksiyonu önler. Su geçirmeyen çeşitleri de vardır. Bunlarla yaranın üzeri örtülerek banyo imkanı sağlanabilir.
Yara bakım kremleri cildi dış etkenlerden korumak için üretilmiştir. Bunlara, bariyer krem adı da verilir. Çinko içeriklidir, bu nedenle açık yara üzerine uygulanmamalıdır. Hastanın günlük bakımı yapıldıktan sonra riskli olan kuyruk sokumu, topuk, omuz başları ve basenlere ince bir tabaka halinde sürülebilir. Yara eksudasına (yara yatağında üretilen sıvıya) maruz kalan çevre dokuları korur. Cildin pH değerini koruyarak cilt dokusunun bozulmasını önler.
İçeriğine Göre Modern Yara Bakım Ürünleri Nelerdir?
- Antibakteriyel etken madde içerenler
- Büyüme faktörü içerenler
- Vitamin ve mineral içerenler
Yara bakım solüsyonları genel olarak antiseptiktir. Yara bölgesine uygulanır ve mikroorganizmaları öldürür. Böylece gerekli hijyeni sağlar, yarayı temizleyerek enfeksiyonu önler. Bu ürünlerde yıkamaya ve durulamaya gerek yoktur. Alkol içermediği için açık yaraya rahatça uygulanabilir.
Hücresel gelişimi sağlayan maddelerle güçlendirilmiş ürünler ise yaralı bölgenin iyileşmesini hızlandırır. Vitamin ve mineral içerikli olan bakım ürünleri de dokuların ihtiyacı olan besleyici maddeleri ihtiva eder.
Güncel Modern Yara Bakım Ürünleri Nelerdir?
- Biyoaktif yara örtüleri
- Doku mühendisliği ürünleri
- Greftler
Biyoaktif yara örtüleri, hidrokolloid, aljinat, kollajen ve kitosan gibi polimerlerden elde edilir. İçeriğindeki maddeleri yaraya salar ve iyileşmesinde aktif rol oynar. Canlı hücre üreyebilmesi için fizyolojik ortamı taklit edebilen bir yapıdadır.
Doku mühendisliği ürünleri ise hücre dışı materyal veya doğrudan canlı hücre içerir. Doğal ya da biyosentetik şekilde meydana gelen bu ürünler yaraya doğrudan biyolojik gelişim sağlar. Greftler ise diğer canlılardan elde edilen kapatıcı örtülerdir. Yaraya kendi biyolojik ortamını hazırlayan bu örtüler pansuman olarak kullanılabilir. Bir süre sonra vücuttaki bağışıklık mekanizmaları ile dışarı atılır.
Modern Yara Bakımında Kullanılan Tıbbi Cihazlar Nelerdir?
- Havalı yataklar
- Havalı minderler
- Jelli minderler
- Yara vakum cihazları
Hareket kabiliyeti sınırlı veya yatağa bağımlı olan hastaların destek amaçlı kullandığı havalı yatakların 3 çeşidi bulunmaktadır. Bunlar, boru tipi, baklava tipi ve pozisyon veren olarak sınıflandırılır. Her hastanın ihtiyacına göre kullanılacak havalı yatak çeşidi farklıdır. Bir motor yardımı ile çalışan bu yataklar, hastayı rahatlatmak ile birlikte hastaya bakan kişinin de iş yükünü hafifletmektedir.
Sürekli olarak tekerlekli sandalye kullanmak zorunda olan kişiler, oturma konforunu çok iyi ayarlamalıdır. Gerekiyorsa jelli veya havalı minderler ile destek sağlamalıdır. Kişide omurga eğriliği varsa rahatsızlığına uygun destek ürünleri tedarik etmelidir. Aksi halde ciltte yaralar oluşabilir veya farklı sakatlıklar söz konusu olabilir.
Yanık veya açık tipteki yaraların tedavisinde kullanılabilen vakum cihazları mevcuttur. Yaranın üzeri kapatılarak bir vakum cihazına bağlanır ve oluşan negatif basınç sayesinde yaranın iyileşme süresinin hızlanması hedeflenir. Yarada oluşan sıvı cihaz tarafından emilir. Bu sayede doku temizlenir ve kan akışı ile oksijenlenme sağlanır. Ayrıca, enfeksiyon riski azaldığı için iyileşme hızlıdır.